Derleyen: Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Asırlardır Boğaz’ı süsleyen yalı ve köşkler, Avrupa ve Asya’yı buluşturan İstanbul’a tarih boyunca eşlik etti. Bugüne kadar farklı inanç ve milletten pek çok kişinin yaşadığı Boğaz’da Müslümanlara ilişkin yalılar ekseriyetle açık renklerle boyanırken gayrimüslim vatandaşlar ise çoğunlukla gri ve tonlarını tercih ediyordu. Kullanılan renklerin bile bir manasının olduğu tarihi yapıların öyküleri sırf bunlarla hudutlu değil. İçlerinde ‘perili’ olarak anılan da var, ıssız ve terk edilmiş halinden evvel seyahati Zonguldak’tan başlayan da, yangınlarla mukadderatı değişen de. İşte megakentin eşsiz İstanbul görüntüsünde kıymetli bir hisse sahibi olan Boğaz’ın 3 incisinin değişik kıssası.
YUSUF ZİYA PAŞA YALISI: ‘PERİLİ’ OLARAK BİLİNİYOR
Fatih Sultan Mehmet Köprüsü’nün gölgesindeki köşk günümüzde mimarisi ve bordo rengiyle Boğaz’ı seyredenlerin kesinlikle dikkatini çekiyor. Şatoyu andıran mimarisiyle İstanbul Boğazı’ndaki öteki yapılardan çarçabuk ayrılan köşk, Yusuf Ziya Paşa Yalısı olarak biliniyor. Ancak geçmişte yaşanan olaylardan dolayı halk ortasında ‘perili köşk’ olarak da anılıyor. Yalının kıssası ise hayli şaşırtan cinsten.
Yalının inşasına 1910 yılında başlansa da inşaat uzun yıllar boyunca tamamlanamadı. İnşa evresindeki gecikme sebeplerinden en değerlisi ise görkemli bir köşk yaptırılmak istenmesiydi. Ancak Padişah II. Abdülhamit’in “Boğaz’da cami minarelerinden daha yüksek bina yapılamaz” fermanı, köşkün ihtişamlı bir görünüme sahip olmasının önündeki engeldi.
PENCEREDEN GÖRÜNMESİNE BİLE DAYANAMIYORDU
Yusuf Ziya Paşa Yalısı’nın sahibi o periyot varlıklı bir tüccar ve Mısır Hidivi olan Abbas Hilmi Paşa’nın başyaveri olan Yusuf Ziya Paşa’ydı. Yusuf Ziya Paşa kendisinden çok daha genç bir bayana âşık olmuştu. Paşa, bu genç ve hoş bayanla evlenmek için neredeyse tüm servetini harcamaya hazır olsa da âşık olduğu bayan evliliğe sıcak bakmıyordu. Paşa ise onlarca yıl boyunca içinde ‘peri kızı kadar hoş bir kız’ yaşadığı için ‘perili’ diye anılacak olan köşkü yaptırarak bayanın gönlünü alabileceğine yürekten inanıyordu.
Sonunda Paşa’nın teklifi kabul eden genç bayan hiçbir masraftan kaçınılmayan köşkte yaşamaya başladı lakin gerçekte şatafatlı bir saraya hapsedilmiş oldu. Genç bayanın adeta bir hapishanede yaşamaya başlamasının sebebi ise eşi Yusuf Ziya Paşa’nın çok kıskanç bir adam olmasıydı. Yusuf Ziya Paşa, genç bayanı kimsenin pencereden dahi görmesini istemiyordu. Sadece bu yüzden köşkün kuleyi andıran kısmındaki inşaatın yıllarca tamamlanmasına müsaade vermedi ve peri kızlarını andıran hoş eşini hapsetmeye devam etti.
ALINTI Bu durum savaş sebebiyle eşiyle birlikte Mısır’a gittiği periyoda kadar devam etti. Mısır’da hayatını kaybeden Paşa, vasiyeti gereği ‘peri kızı’nı hapsettiği kulenin taşlarından yapılan bir mezara gömüldü. İsmini ‘peri kızı’ndan alan köşk ise vakit içerisinde bu öykü unutulunca ‘perili köşk’ olarak anıldı ve köşkün içinde gezen bir hayalet olduğu söylentileri etrafa yayıldı. Böylece ‘Perili Köşk’ün ‘perili’ ve ‘hayaletli’ olduğu inancı günümüze kadar devam etti.
KIBRISLI YALISI: ÖYKÜSÜ ASLINDA ZONGULDAK’TA BAŞLADI
64 metre ile İstanbul Boğazı’na bakan en uzun cepheye sahip Kıbrıslı Yalısı’nın öyküsü ise sanılanın bilakis Kıbrıs’ta değil Zonguldak’ta başladı. İzzet Mehmed Beyefendi, 20’li yaşlarında İstanbul’a geldiğinde okuma yazma bilmesi sebebiyle sarayda ‘kapı hasekisi’ misyonuna getirildi. İzzet Beyefendi, bu misyondan sonra sarayın farklı noktalarında da çalıştı. Hayatını değiştiren olay ise Kasım 1757 yılında gerçekleşti.
Bu tarihte sadrazam yardımcılığına getirilen İzzet Beyefendi misyonunu yaklaşık 6 boyunca yapmaya devam etti. Takvimler 25 Mart 1758’i gösterdiğinde Sadrazam Koca Ragıp Paşa, İzzet Bey’in hizmetini beğenmediği için onun vazifesine son verdi. İşini kaybeden İzzet Beyefendi, büyük maddi problemler çekerek elindeki her şeyi teker teker kaybetti. Yaşanılan bu durum Sultan III. Mustafa’nın kulağına dahi gitti.
TORUNU SATIŞA ÇIKARDI
Gelişmeler üzerine İzzet Bey’e 7 bin 500 kuruş yardım yapıldı. Zamanla işlerini ve maddi durumunu toparlayan İzzet Beyefendi, kısa vakit sonra saraya geri döndü. İzzet Bey’in saraya dönüşüyle beklenmedik olaylar peş peşe yaşanmaya başladı. Kızlar Ağası Yazıcılığı vazifesine geri döndükten sonra darphane müdürlüğü, valilik ve kaymakamlık üzere misyonlara de atanan İzzet Beyefendi, birkaç yıl içinde sadrazamlığa kadar yükseldi.
Paşalık mevkiine erişen İzzet Mehmed Paşa, böylece Boğaz’a bakan en uzun cepheli yalıyı yaptırma imkânı buldu. Zonguldak’ta başlayan İzzet Bey’in öyküsü işte bu türlü kuvvetli bir seyahatten sonra İstanbul Boğazı’na kadar uzandı.
alıntı
İzzet Bey’in vefatından sonra torunu yalıyı satışa çıkardı. Yapının yazgısı de işte bu satışla birlikte büsbütün değişti. Daha evvel üç kere sadrazamlık misyonunu yapan Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa yalıyı satın aldı. Böylece İzzet Bey’le özdeşleşen yalının ismi ‘Kıbrıslı Yalısı’ olarak değişti. Yapı günümüzde de ‘Kıbrıslı Yalısı’ olarak anılmaya devam ediyor.
ESMA SULTAN YALISI: İKİ YANGIN BAHTINI DEĞİŞTİRDİ
Günümüzde çeşitli düğün ve cümbüş aktiflikleri sayesinde bir epey tanınan olan Esma Sultan Yalısı ise tarih boyunca sık sık el değiştirmesiyle ünlü bir yapı. Yalıda yaşanan iki büyük yangınla büsbütün mukadderatı değişen Esma Sultan Yalısı, 1918’de Rum Okulu olarak kullanılmaya başlandı. 1920’de çıkan yangında önemli hasar alan yapı, daha sonra eski ihtişamını kaybederek tütün deposu olarak kullanıldı. 32 yıl boyunca tütün deposu olarak kullanılan yalı, 1952’de iş insanı Saffet Baştımar tarafından satın alındı.
Yeni sahibi tarafından mobilya ve kömür deposuna çevrilen yapı, 1975 yılında satışa çıkarıldığı periyotta mukadderatı bir kere daha değişti. Yapıda çıkan ikinci yangın bu defa çok daha büyük ziyanlara yol açtı ve yalı büsbütün metruk hale geldi. 1990’lı yıllarda restore edilerek günümüzde ayakta duran yalı şimdilerde bir otel zincirine bağlı olarak hizmet veriyor.